JENIS DAN STRUKTUR PUISI

PANGAJHÂRÂN 1
Tèma : Bhuḍhâjâ
PAPARÈKÂN/PUISI
Lalampa'an 1

Indikator
3.1.1 Menjelaskan jenis puisi Madura
3.1.2 Menganalisis struktur teks puisi/papparèghân

Daftar Isi : (klik pada judul yang ingin anda baca pada daftar isi di bawah ini)

• Macemma Puisi

Puisi Kona
Puisi Anyar

• Struktur Puisi

Struktur Fisik Puisi
Struktur Bhâtèn Puisi

• Conto Puisi

Oca' Malarat

Bâgiyân Fisik Puisi
Bâgiyân Bhâtèn Puisi

  Macemmèpon Puisi

Sabelunnèpon panjhennenggan jhâr-ajhârân bhâb puisi, nyara kaghâli ḍhimèn bâburughân beccè' sè kodhu èstowaghi, èyantaraèpon; ngangoḍâdhân kodhu mertè tor malanggheng pa-ponapa sè ampon dhâddhi pangarebbhâ bânga-seppo kaangghuy matombu tor majhurbhu kabhuḍhâjân Madhurâ kantos mamajhu naghârâ.

Puisi èngghi ka’ḍinto angghidhân sè aropa sastra kaangghuy ngatorraghi èssèna pangghâliyân/ngen-angen kalabân aghuna'aghi bhâsa sè èndhâ. Dhinèng macemmèpon puisi Madhurâ bâḍâ ḍuwâ’, èngghi ka'ḍinto:

A. Puisi Kona

Puisi kona èngghi ka’ḍinto angghidhân sè noro' ḍâ' gher-ogher (atoran-atoran) sè bâḍâ. gher-ogher sè èmaksod akadhi bânnya'na paddhâ (bhâris) ḍâlem sèttong paddhâ anḍhegghân (bait), bânnya'èpon ghuru bilângan (suku kata), jhughân ghuru laghuna.

Dhinèng macemmèpon puisi Madhurâ kona èngghi ka'ḍinto:

1. Pantun ènggghi ka'ḍinto macemma puisi sè ghuru laghuna a-b-a-b, bâḍâ jhughân sè a-a-a-a tor è ḍâlem sèttong paddhâ anḍhegghân (bait) bâḍâ 4 paddhâ/bhâris, paddhâ sèttong sareng paddhâ ḍuwâ' mènangka bhibhidhân (sampiran), dhinèng paddhâ tello' sareng empa' mènangka èssè.
2. Dhuwâ (mantra) èngghi ka'ḍinto puisi sè èmaos kaangghuy kaparlowan sè ampon ètantowâghi, dhuwâ panèka ampon èkaparcajâi tor èyangghep aghâḍhuwân kakowadhân samar/ghâib kaangghuy anyo'on ka sè Kobâsa.
3. Si'èr (sair) èngghi ka’ḍinto asalla ḍâri Bhâsa Arab "Syu'ur" Sè artè'èpon parasa'an. Si'èr èkaonèngè orèng Madhurâ saamponna Islam maso' ka Nusantara. Bhângonna si'èr akadhi pantun, sabbhân paddhâ anḍhegghân bâḍâ 4 paddhâ sè sabbhân paddhâèpon bâḍâ kaèdhânna sèttong sareng sè laèn, ghuru laghu biyâsaèpon a-a-a-a, bâḍâ jhughân a-b-a-b otabâ a-a-b-b. Èssè èpon si'èr bâḍâ sè aèssè bâburughân beccè', aghâma tor carèta.
4. Paparèghân èngghi ka'ḍinto puisi kona sè kadhâddhiyân ḍâri ḍuwâ’ paddhâ/bhâris. Paddhâ sèttong mènangka bhibhidhân/sampèran, dhinèng paddhâ ḍuwâ’ mènangka èssè. Puisi Madhurâ kona, akadhi paparèghân manabi ḍhimèn bânnya' sè ta' èserrat (ètolès), nangèng èlaghuwâghi ḍâri lèsan ka lèsan. Contowèpon paparèghân sè èlaghuwaghi:

Ker-tanoker ḍimma bârâ ' ḍimma tèmor
Sapa sè soker sè nyapa ka aḍâ’ lanjhâng omor

Paparèghân è yattas aropa'aghi nyanyèyanna/ laghu èn-maènanna na'-kana' Madhurâ. Paparèghân è yattas aghâmbhârrâghi manabi na'-kana' soker (ta' nyapa) sareng kancana, manabi jhâman ḍhimèn saamponna tello arè ampon rebbhu'ân sè nyapa'a, marghâ nyanyèyan kasebbhut èjhârbâ'âghi, pasèra sè nyapa kaaḍâ' bhâkal lanjhâng omor, jhughân na'-kana' ampon onèng jhâ' soker ka’ḍinto ta' èkèngèngngaghi sareng aghâma. Mèlaèpon manabi ètalèktèghi, paparèghân è yattas aghânḍhu’ pamertè beccè' ḍâ’ bhâdhân kaulâ sareng panjhennengngan kodhu atong rokon, ta' kèngèng atokaran, ta' kèngèng ghântèng marengngo' ponapa polè kantos soker.

B. Puisi Anyar (modem)

Puisi anyar èngghi ka'ḍinto angghidhân sè ta' atoro' ḍâ’ gher-ogher (atoran-atoran) sè bâḍâ. Dhâddhi manabi puisi anyar ka’ḍinto angghidhân sè ampon bibâs, ta' mabi aghuna'aghi gher-ogher (atoran-atoran) sè bâḍâ. manabi ngangghidhâ ghumantong ḍâ’ kasokannèpon (kakencengngannna) sè ngangghit. 

Cem-macemma puisi anyar Èngghi ka’ḍinto:

1. Balada èngghi ka’ḍinto puisi sè èssèna carèta.
2. Himne èngghi ka’ḍinto puisi pojhiyân kaangghuy Allah sè amorbhâ jhâghât, naghârâ, tor pahlawan.
3. Ode èngghi ka'ḍinto puisi sè èssèna pangalem ḍâ’ ka orèng sè aghuna.
4. Epigram èngghi ka’ḍinto puisi sè èssèna bhâb tatakrama kaoḍi'an.
5. Romansa èngghi ka’ḍinto puisi sè acarèta bhâb tarèsna.
6. Elegi èngghi ka’ḍinto puisi sè èssèna bhâb kasossa'an.
7. Satire èngghi ka’ḍinto puisi sè aèssè parsemmon. 

Bâgiyânna/Struktur Puisi

Bâgiyân/ struktur puisi bâḍâ 2 macem, èngghi ka’ḍinto bâgiyân fisik puisi tor bâgiyân bhâtèn puisi.

Bâgiyân/ struktur fisik puisi

1. Bhângonna puisi (tipografi) èngghi ka’ḍinto caraèpon ngator paddhâ/bhâris, bânnya'èpon ca'-oca' ḍâlem sapaddhâ/ sabhirina, jhughân caraèpon ngator panyabâ'na aksara nyopprè bhângonnèpon puisi abhângon akadhi sè èkasokanè sè nyerrat.
2. Ca'-oca' pèlèyan/diksi èngghi ka’ḍinto carana mèlè ca'-oca' kaangghuy mamoḍḍhâ maksottèpon puisi. Ca'-oca' pèlèyan ka’ḍinto mèlè ca'-oca' sè èndhâ tor rang-rang èpangghi'i ḍâlem rè-saarè.
3. Imaji/citraan èngghi ka’ḍinto sosonan ca'-oca' sè èghuna'aghi sè ngangghit kaangghuy aghâmbhârrâghi pa-ponapa sè èkarassa, akadhi pa-ponapa sè èyoladhi, èpèyarsa'aghi, èli-kaghâli, tor èghâghâp. Dhinèng imaji/citraan ḍâlem puisi bâḍâ 5 macem, èngghi ka'ḍinto; imaji sowara (auditif), imaji pangoladhân (visual), imaji ghâghâbhân (taktil), imaji ongessan/sèyoman (olfaktori), imaji ghuli (kinestetik).
4. Oca' nyata (kata kongkret) èngghi ka’ḍinto ca'-oca' sè aghâmbhârraghi pa-ponapa sè bisa èyoladhi.
5. Bhâsa sè èghuna'aghi (gaya bahasa) èngghi ka’ḍinto caraèpon aghuna'aghi bhâsa nyopprè matombu bânnya' artè otabâ artè anyar, matombu ngen-angen, pamangghi (imajinasi) orèng sè maos tor èkarassa èndhâ.
6. Verifikasi èngghi ka'ḍinto sè aghânḍhu' maksod caraèpon ngator bhâb rima, ritme, tor metrum.

• Rima èngghi ka’ḍinto papaḍânna monyè ḍâlem puisi, saè sè kabidhân/awwâl, tengnga, sareng pongkasannèpon/ è bingkèng paddhâ/ bhâris puisi. Dhinèng macemmèpon rima èngghi ka’ḍinto; sè kapèng sèttong onomatope èngghi ka'ḍinto oca' sè nèrowè sowara èssè èpon alam, akadhi cek-cek, kongko' sè nèrowè monyèna ajam lakè', pak-kopak, tor samacemmèpon. Sè kapèng ḍuwâ’ sowara sè èli-bâli.
• Ritma èngghi ka'ḍinto tèngghi manḍhâbbhâ sowara ḍâlem maos puisi, akadhi bâḍâ sè èmaos lèrè, ghâncang, èmaos kalabân sowara manḍhâp/ ḍâlem, ngangghuy sowara tèngghi, tor samacemmèpon.
• Metrum èngghi ka'ḍinto okoran irama sè ètantowaghi kalabân bânnya'na tor lanjhângnga tekkettan keccap (suku kata) ḍâlem sabbhân paddhâ.

B. Bâgiyânna/struktur bhâtèn puisi

1. Bhâb parkara sè èkacarèta/tèma èngghi ka'ḍinto pokeddhâ èssè èpon puisi.
2. Rassa/feeling èngghi ka'ḍinto ca'-oca' sè èyangghuy aghâmbhârraghi angghebbhânna sè ngangghit/penyair ḍâlem puisi. Akadhi "alako berrâ' apello konèng" sè aghâmbhârrâghi orèng sè lalakonna malarat kaangghuy kèngèng rajhekkè.
3. Nada/tone èngghi ka'ḍinto angghebbhânnèpon sè ngangghit puisi/ penyair sè maos puisi. Ompamaèpon "bintang tèp-ngarettèp" aghâmbhârrâghi nada pangghâliyânna/ atèna sè ngagghit/ penyair sè ghumbhirâ otabâèpon senneng. Otabâ bisa èyartè'è aghâmbhârrâghi kakobâsa'annèpon Allah.
4. Pamertè beccè'/ amanat èngghi ka'ḍinto bâburughân beccè' sè èpaḍâpa' sè ngangghit/ penyair/ sè maos lèbât puisi.

Ngèrèng kaghâli tor talèktâghi bâgiyânna/ struktur fisik tor struktur bhâtèn puisi è bâbâ ka'ḍinto!

MADHURÂ
Sateppong mèbher
Hajhât bulâ neng ḍâḍâ nèko
Kantos sanonto taḍâ’ bâuna
Ta' kèpa' èkakan bâkto
Ta' cèya èterbhâs angèn
Asabâb bulâ saḍârâ dhâging ḍâlem raghâna dhika
Nyabâ bulâ saonjhuk ghuli
Ḍâri ghiyugghâ tasè'na dhika
Ora' bulâ sato'or loros
Ḍâri mengkangnga tanana dhika
Tèngka bulâ sajhâjhâr lapang
Ḍâri ngamparra langngè'na dhika
Ghu'imma bâḍâ bherruy ojhân
Sè malanḍhu tana-tana kajâl
Bulâ alabbhu dhaddhi pangaḍâ'na
Majhenno rebbhâ è bâbâna to-bâto
Malanḍhu sabâ bhâbhuṭok tanto
Karep bulâ nangghâlâ bâjhâ
Ghumo' bâto èsoghughâ
Tana kajâl ghudhiyâ
Kalamon ghi' ongkas nyabâ bulâ
Buḍi arè bhâkal ngombâr
Tana bâto majhembhâr
Sanonto mèmpèna èpamalang
Neng konco'na lalang
Amènḍhâ Adi Rasa
Angghidhân : Yayan K. S

 

Ca' oca' sè malarat (kata-kata sulit)

sateppong mèbher : sakonè'a
taḍâ’ bâuna : ta' èlang (ghi' pagghun)
eterbhâs angèn : ècapo' (è ghibâ) angèn
raghâna dhika : bhâdhânna dhika
saonjhuk ghuli : abhâreng ghulina
ghiyugghâ : monyèna
bherruy ojhân : ojhân sè dherres
Majhenno : mabhiru
bhâbhuṭok : ḍhu-lanḍhu
nangghâlâ bâjhâ : panyabâ'na sè kowat sabâb ḍâri bâjhâ
esoghughâ : èpaghujurâ
èghudhiyâ : èpalanḍhuwâ
ongkas nyabâ bhulâ : ghi' oḍi’
mèmpèna èpamalang : pangaterrona esabâ'
amènḍhâ : akanṭa / akadhi 

 

Bâgiyân/ struktur fisik puisi è yattas èngghi ka’ḍinto:

1. Bhângonna puisi (tipografi), caraèpon nyerrat puisi è yattas èkabidhi ḍâri pèngghir, kantos tolèsannèpon loros kacèr. Ta' loros tengga.
2. Ca'-oca' pèlèyan/ diksi puisi èngghi ka'ḍinto akadhi; sateppong mèbher, taḍâ' bâuna, èterbhâs angèn, saonjhuk ghuli, ghiyugghâ, bherruy ojhân, èsoghughâ, èghuḍhiyâ, ongkas, amènḍhâ.
3. Imaji/ citraan puisi è yattas èngghi ka’ḍinto aghâmbhârrâghi orèng sè ghâḍhuwân hajhât kaangghuy mamajhu Polo Madhurâ kong-langkong ḍâlem parkara tanè.
4. Oca' nyata (kata kongkret) ḍâlem puisi è yattas èngghi ka’ḍinto; tana-tana kajâl, sabâ, tasè'na, ngamparra lanngè'na dhika, raghâna dhika. Raghâna dhika sè ghâḍhuwân artè Polo Madhurâ.
5. Bhâsa sè èghuna'aghi (gaya bahasa) ḍâlem puisi è yattas èngghi ka'ḍinto aguna'aghi majas personifikasi; ḍâri ghiyugghâ tasè'na dhika , Ghu'imma bâḍâ bherruy ojhân. 
6. Rima puisi è yattas èngghi ka'ḍinto ampon ta' maghut gher-ogher/ atoran-atoran sè bâḍâ akanṭa puisi kona. Rima èpon èngghi ka'ḍinto; a-b-a-b-a-b-a-b-a-b-a-a-a-a-a-ab-b-a-a-a-a-a-a-a-a-a.

Bâgiyân/ struktur bhâtèn puisi è yattas èngghi ka'ḍinto: 

1. Bhâb parkara sè èkacarèta/ tema puisi è yattas èngghi ka’ḍinto pangèstona ḍâ’ Polo Madhurâ. 
2. Rassa/ feeling ḍâlem puisi è yattas èngghi ka'ḍinto sè ngangghit arassa'aghi tana Madhurâ ka'ḍinto aropa'aghi tana sè kajâl, manabi ètamennè paponapa malarat sè oḍi’â, mèlaèpon sè ngangghit ngaghungè hajhât nyopprè tana Madhurâ aobâ dhâddhi lanḍhu majhembhâr ḍâ’ rèng Madhurâ kantos mamajhu Madhurâ.
3. Nada puisi è yattas aghâmbhârrâghi kabâḍâ'ân sè ngangghit/ penyair sè somangat, anteng bhârenteng kaangghuy mamajhu Polo Madhurâ. parkara sè saka'ḍinto bisa èbhuktèyaghi kalabân bâḍâna okara; Hajhât bulâ neng ḍâḍâ nèko, Kantos sanonto taḍâ’ bâuna, Ta' cèya èterbhâs angèn, Kalamon ghi' ongkas nyabâ bhulâ, Buḍi arè bhâkal ngombâr, Tana bâto majhembhâr.
4. Pamertè beccè'/ amanat puisi è yattas èngghi ka'ḍinto maèmot tor ngajhâk ḍâ’ bhâdhân kaulâ sareng panjhennengngan nyopprè èsto tor ghâḍhuwân hajhât sè tèngghi kaangghuy mamajhu tor abhillâi Polo Madhurâ.

Lanjutkan baca unsur kebahasaan dan amanat puisi