Jenis dan Struktur Tembang Macapat

PANGAJHÂRÂN 5
Tèma : Kesenian
Tembhâng Macapat
Lalampa'an 1

Indikator
3.5.1 Menjelaskan jenis-jenis tembhâng Macapat.
3.52 Menganalisis struktur tembang Macapat/mamaca
3.5.3 Menganalisis unsur kebahasaan dalam Macapat/mamaca.
3.5.4 Menjelaskanpesan moral teks tembang Macapat/mamaca

Macemmèpon Tembhâng Macapat (Jenis-Jenis Tembhâng Macapat)

Oca' tembhâng ghâḍhuwân artè laghu otabâ nyanyèyan, ètembhângngaghi ghâḍhuwân artè èlaghuwâghi. Manbi neng Madhurâ, tembhâng Macapat esambhât mamaca. Mamaca ghâḍhuwân artè maca sè èlaghuwâghi. Manabi èbhânḍhingngaghi sareng sastra Indonesia, angghidhân tembhâng akadhi angghidhân puisi kona, èngghi ka'ḍinto manot ḍâ’ gher-ogher/ atoran sè bâḍâ. Mèlaèpon manabi èyartè'è, tembhâng Macapat aropa'aghi puisi Madhurâ kona sè biyâsaèpon èmaos nalèka bâḍâ lalampan-lalampan akadhi kakabinan, arokat/ nyalameddhi compo', arokat jhâlan, arokat somor, arokat bhuju', toron tana, sareng samacemmèpon.

Tembhâng bâḍâ ngagbidhi dâri jhâman kawaliyân (Wali Songo). Para Wali ngangghit tembhâng menangka pakakas (alat) kaanghuy nyebbhârrâghi aghâma Islam. Tembhâng panèka serradhânna ngangghuy aksara pèghu èngghi panèka aksara Arab sè èyangghuy nyerrat bhâsa Madhurâ. Manabi jhâman ḍhimèn, cè' bânnya'na kompolan Macapat/ mamaca, saè koṭṭa jhughân dhisa. Nangèng samangkèn ampon rangrang èpangghi'i. Mèlaèpon bhâdhân kaulâ sareng panjhennengngan ghâḍhuwân kawajibhân kaangghuy mertè/ mèyara kasennèyan Madhurâ sè aropa tembhâng nyopprè tettep langgheng ta' kantos èlang sèrna. Amarghâ tembhâng ka'ḍinto aropa'aghi dhâdhingghâlan bângaseppo, jhughân bânnya' aghânḍhu’ bâburughân-bâbhurughân beccè' sè patot bhâdhân kaulâ sareng panjhennengngan alampa'aghi ḍâlem kaoḍi’ân rè-sa'arè.

Dhinèng tembhâng macapat bâḍâ 9 macem, èngghi ka'ḍinto:

1. Artatè angghidhânnèpon Sunan Kalijaga
2. Sènom angghidhânnèpon Sunan Muria
3. Salangèt angghidhânnèpon Sunan Muria
4. Dhurma angghidhânnèpon Sunan Bonang
5. Kasmaran angghidhânnèpon Sunan Giri
6. Pangkor angghidhânnèpon Sunan Muria
7. Pucung angghidhânnèpon Sunan Giri
8. Mèjhil angghidhânnèpon Sunan Kudus
9. Maskumambâng angghidhânnèpon Sunan Kudus

Ngèrèng kaghâli areng-sareng tembhâng è bâbâ panèka!

MEJHIL

Langngè' bhiru bintang tèp-ngarèttèp................10 è

Sabânnè mancorong................6 o

Bulân bunter cajâ potè konèng................10 è

Tèra' ngatar empon sasat arè................10 è

Neng panas ta' anḍi’................6 i

Gnèko bhidhâèpon................6 o

 

Katerrangan
Angka 6, 10 ḍâlem tembhâng mèjhil è attas nodhuwâghi bânnya'na keccap sabbhân paddhâ (ghuru bilângan).
Vokal a, u, è, o, i nodhuwâghi monyèna vokal sè neng bingkèng sabbhân paddhâ (ghuru laghu).

$ads={1}

Bâgiyân-bâgiyânna Tembhâng Macapat (Struktur Tembhâng Macapat)

Manabi abhâdhiyâ tembhâng macapat kodhu manot ḍâ’ pandhuman sè ampon dhâddhi katantowan. Sabâb tembhâng macapat sè 9 macem ka’ḍinto ta’ paḍâ bânnya’na bhiri (okara) ḍâlem sapaddhâ anḍhegghânna (bait) akadhi :

1. Tembhâng Artatè bâḍâ 10 bhiri (okara)
2. Tembhâng Sènom bâḍâ 9 bhiri (okara)
3. Tembhâng Kasmaran bâḍâ 7 bhiri (okara)
4. Tembhâng Pangkor bâḍâ 7 bhiri (okara)
5. Tembhâng Dhurma bâḍâ 7 bhiri (okara)
6. Tembhâng Kènantè (Slangèt) bâḍâ 6 bhiri (okara)
7. Tembhâng Mèjhil bâḍâ 6 bhiri (okara)
8. Tembhâng Pucung bâḍâ 4 bhiri (okara)
9. Tembhâng Maskumambang bâḍâ 4 bhiri (okara)

Salaèn ḍâri kâ’ḍinto sanaos paḍâ bânnya’na okarana ta’ tanto paḍâ bannya’na keccap sareng monyè (vokal) ahèr è bhân-sabbhân okarana.  

Bâgiyân-bâgiyânna tembhâng Macapat èngghi ka'ḍinto:

1. Ghuru laghu èngghi ka'ḍint cvo monyèna vokal sè neng bingkèng ḍâlem sabbhân paddhâ (bhâris) tembhâng.
2. Ghuru bilângan èngghi ka'ḍinto bânnya'na keccap (suku kata) ḍâlem sabbhân paddhâ (bhâris) tembhâng.
3. Paddhâ anḍhegghân (ghuru ghâttra)/ bait èngghi ka'ḍinto bânnya'na bhâris ḍâlem sabbhân paddhâ anḍhegghân/ kupplet (bait) tembhâng.
4. Bâtek (watak, sasmita) tembhâng èngghi ka'ḍinto maksod sè bâḍâ è ḍâlem èssèna tembhâng. Bân-sabbhân tembhâng ghâḍhuwân bâtek bâng-sèbâng sè ta' paḍâ antara bâtek tembhâng sè sèttong sareng tembhâng sè laèn. Saka'ḍinto jhughân ngèngènge ghuru laghu, ghuru bilângan sareng ghuru ghâttraèpon.

Bâtegghâ tembhâng mèjhil ghâḍhuwân artè kalowar. Kalowar ka'ḍinto acem-macem maksottèpon akadhi rato sè bâkto kalowar ḍâri karaton kaangghuy mabâḍâ pasèmowan otabâ mèyos ḍâ’ karaton laèn.

Ngèrèng kaghâli areng-sareng ponapa bâtekkèpon tembhâng mèjhil è attas. Manabi ètalèktèghi bâtek tembhâng mèjhil è attas, kalowar dâri compo' kaangghuy nèngalè paanabhân sè assrè è bâkto malem.

ḍâlem tembhâng mèjhil è attas èjhârna'aghi kabâḍâ'ân langgè' sè bhiru, bintang tèp-ngarèttèp sarta bâḍâna bulân.

Bâgiyânna Bhâsa ḍâlem Tembhâng (Unsur Kebahasaan)

Parlo èkaghâli jhâ' tembhâng tamaso' jhughân ḍâ’ puisi. Puisi tamaso' sala settong bhângonna sastra. È ḍâlem sastra parlo bâḍâna panyeḍḍhâ’na bhâsa (penyedap bahasa). È ḍâlem tembhâng mèjhil è attas bâḍâ panyeḍḍha'na bhâsa akadhi bintang tèp-ngarèttèp, mancorong, potè konèng, ngatar, sareng samacemmèpon. Sè saka'ḍinto tamaso' ca'-oca' pèlèyan/ diksi.

Conto tembhâng laèn sè aghuna'aghi panyeḍḍhâ’na bhâsa:

Salangèt

Rampa' naong bâringèn korong

Parèbhâsan ngoca'aghi

Pan ngaobhi kaḍhâng bârghâ

Ḍhâk-onḍhâk aropa perrèng

Ta' ghâmpang napso aghuḍhâ

Napso jhubâ' pama’aghi

 

Ca'-oca' sè Malarat (Kata-kata Sulit)

Tèp-ngarèttèp = tèra kaangghuy bintang (gemerlapan)

Mancorong = tèra' talèbât kaangghuy bintang otabâ bulân

Cajâ = sonar (cahaya)

Ngatar = tèra' talèbât biyâsaèpon kaangghuy dhâmar (lampu). Tèra'na bintang otabâ bulân èyanḍhiyâghi ḍâ' dhâmar.

Nèng = coma, pera', ghun

 

Pamertè Beccè' tembhâng (Pesan Moral/Amanat Tembhâng)

Sabbhân-sabbhân tembhâng masṭè aghânḍhu' pamertè beccè'/ sen-pessen (pesan moral) se ètojhuwâghi ḍâ' sè maos otabâèpon sè mèyarsa'aghi. Akadhi pamertè beccè’ è tembhâng Mejhil è attas èngghi ka'ḍinto bâdhân kaulâ sareng ajunan sadhâjâ wâjib asokkor ḍâ' kakobâsa'annèpon Alah sè Maha Aghung sè ampon nyèpta bâḍâna bintang, bulân kantos andhâddhiyâghi paanabhân sè assrè è alam dhunnya ka'ḍinto.

Baca juga Cara Menceritakan dan Mengarang Tembang Macapat

Contona Serrat bân Audio Mamaca

Serrat Mamaca Aksara Pèghu

Audio Mamaca Pamokka'