Budaya Memendam Ari-ari Suku Madura dan Filosofinya

 ABHENḌEM TAMONÈ BÂN ROSÈYANA

Gambar : lampu ari-ari

Sadhâjâ orèng ampon ngaghâli ponapa sè èmaksod sareng tamonè, nangèng ta' sadhâjâ orèng sè ngaghâli ḍâ’ rosèyaèpon tamonè ka’ḍinto. Tamonè èngghi ka’ḍinto aropa ḍârâ bungkol sè kalowar saamponna èbhu abhâbhârrâghi bhâbhâji'. Ngèngèngè tamonè ka'ḍinto aghânḍhu' pan-saponapan rosèya sè bâḍâ kaèdhânnèpon sareng bhâbhâji' sè èbhâbhârraghi sareng èbhu. Mèla ḍâri ka’ḍinto manabi ajunan terro ngaghungana pottra, bâjâ otabâèpon katoronan sè saè, mabhunga ḍâ’ orèng seppo, mabhunga ḍâ’ pasèra'a bisaos kasokana ka’ḍinto èkaghâli tor èkalampa'aghiyâ.

Rosèyaèpon akadhi ka’ḍinto: manabi macco tamonè kodhu bhersè ongghu, saabiḍḍhâ aèngnga ghi' bâḍâ mèrana ḍârâ, aèngnga kodhu èghântè'è terros kantos jhennèng. Manabi korang bhersè, bhâji'na paghi' bâuna bhâdhânna ta' saè, celo', ameng sareng samacemmèpon. Saamponna bhersè pas bâḍḍhâi polo' tana èkodungè langka' otabâèpon bâḍḍhâ sè laèn.

$ads={1}

Ka ḍâlem bâḍḍhâ ka’ḍinto bâḍâ pan-saponapan bhârâng sè kodhu èpamaso' akadhi:

1. Bujâ accem
2. Pangrènget (dhâlubâng salambâr)
3. Jhârum
4. Beḍḍhâ' sareng kembhâng
5. Talèna paghâr
6. Lèrèngan (carangnga perrèng sarowas)

Bujâ accem maksottèpon sopajâ bhâji' ka’ḍinto paghi' nyerrep ka bâburughân otabâ dhâḍḍhiyâ orèng sè toro' oca', ta' cengkalan. Pangrènget èngghi ka'ḍinto dhâlubâng salambâr sè aèssè tolèsan nyamana bhâji’ (manabi ampon èparèngè nyama), tolèsan Jhâbâ (carakan) ngabidhi dâri A kantos Nga, aksara Arab ngabidi dhari Alif kantos Yâ, angka Arab ngabidhi dâri sèttong kantos sapolo. Maksottèpon manabi ampon ḍâpa’ ka bâktona nyopprè èpanyarèya èlmo. Èlmo dhunnya kaangghuy kaparlowan oḍi'èpon, dhinèng èlmo ahèrat (aghâma) mènangka sango manabi ampon ngaḍhep ḍâ’ ajunnèpon Allah Subhanahu wata’ala. Jhârum sè anyar sanaos namong sabighi maksottèpon sopajâ dhâḍḍhiyâ orèng sè tajhem pèkkèrra otabâ pènter. Beḍḍhâ' sè èmaksod èngghi ka’ḍinto beḍḍhâ' potè ro'om (bungkol) sareng kembhâng akadhi malaṭè, campaka/ ghâḍḍhing, Kananga, maksottèpon nyopprè ro'omma saè otabaèpon kaponjhung nyamana ngabidhi ghi' oḍi' kantos sèdhâèpon kadhiyâ ro'omma beḍḍhâ' sareng kembhâng sè ètoro'aghi ḍâ' tamonèèpon. Talèna paghâr maksottèpon nyopprèya bhâji' ka’ḍinto paghi' ta' alakonana sadhâjâ larangan kong-langkong larangan dâri Allah Subhanahu wata’ala, kadhiyâ ghunaèpon paghâr jhâ' ta' kèngèng lèbât (èlarang) sè ampon èpaghâri. Lèrèngan èngghi ka’ḍinto carangnga perrèng kèlès sarowas. Maksottèpon nyopprè sowarana bhâji' ka’ḍinto paghi' bisa'a tennè otabâ nyarèng akadhiyâ monyèna solèng.

Saamponna ghenna' cem-macemma bhârang sè ètoro'aghi ḍâ’ tamonè kasebbhut, parlo èkaghâli kennengnganna abhenḍem tamonè ka’ḍinto. Manabi bhâji'èpon lakè', kennengngannèpon è tanèyan aḍâ' otabâ tanèyan bâgiyân kangan. Manabi bhâji'èpon binè', èsabâ' è tanèyan bingkèng otabâ è tanèyan adâ' bâgiyân kacèr. Sè saka’ḍinto nyopprè orèng lakè' ajâgâ'â (melindungi) orèng binè' sè bâḍâ è bingkèng. Saka'ḍinto jhughân manabi kalerressan bâḍâ è jhâlân, orèng lakè' ajâgâ'â orèng binè' sè bâḍâ è kacèrrèpon.

È bâkto Eppa' (rama) ngalèya lobâng, parjughâna arasoghân sè saè (sopan) ta' kèngèng namong akotangan bisaos, manabi parlo adhândhân pa cè’ èndhâna, sarengngan jhâ' loppa ngaghem songko' mènangka tanḍhâ jhâ' orèng Muslim. Sè kadhi ka’ḍinto sopajâ'â paghi' bhâji' ka’ḍinto bisa'a ngaghem rasoghân sè saè (sopan), Manabi ampon cokop sadhâjâ pas maos solawat 3 kalè tamonè èponḍhut kalabân astana sè kangan lajhu ètoro'è asta sè kacèr pas èbhenḍem ka lobâng sè ampon èsadiyâ'âghi. Biyâsaèpon attassa tanana pas èparèngè dhâmar (lampu) nyopprèya lân-jhâlân sè tèra' ngabidhi ḍâri dhunnya kantos ahèrat. Abiddhâ èdhâmarè kantos bujhellâ bhâji’ ghâpanèka copplak otabâ kèngèng langkong kantos 40 arè. Saamponna bujhel copplak bhâji’ ka’ḍinto lajhu èparèngè nyama, salanjhângnga bhâji’ ghi’ bellun èparèngè nyama bhâji’ ka’ḍinto èyolok kalabân kacong manabi lakè’, cebbhing manabi binè’, nangèng samangkèn ampon kappra bhâji’ ampon ènyamaè langkong awwâl, mala sa’bellunnèpon bhâbhâr ampon èsaḍiyâi nyama.

Baca juga Doa Walimatul Hamli

Saka’ḍinto rosèyaèpon dâri tamonè mènangka sangkolan (bhârisan) bângaseppo sè aropa kabhudhâjân tor parjughâèpon èpèyara'a sareng bâdhân kaulâ sadhâjâ ta' kantosa èlang sèrna. Malar mandhâr bâḍâ'â pèghunaèpon kong-langkong bâdhân kaulâ dhibi' nyopprèya ghâdhuwân katoronan (na' poto) sè mabhunga pasèra'a bisaos.

 

Sapa rowa anḍi’ tarnya'

Mano' poter nèngghâ' è kasor

Sapa rowa anḍi’ ana’

Sèla pènter anḍhâp asor

 

Sapa rowa nambi' apoy

Bâḍâ dhin-dhâdhin aca'-lonca'

Sapa rowa anḍi’ kompoy

Sèla raddhin toro' oca'